2020 yılından bu yana ANNIE ve NOVA nötrino deneylerinde çalışmalarını aralıksız sürdüren Erciyes Üniversitesi Nötrino Araştırma Grubu’nun, Fermilab ve CERN laboratuvarlarının iştirakinde ABD’de kurulan dünyanın en büyük Nötrino deneyi olacak olan DUNE deneyine proje başvurusu kabul edildi. Proje hakkında açıklama yapan ERÜ Rektörü Prof. Dr. Mustafa Çalış, proje kapsamında Milletlerarası Nötrino Deneylerinin Türkiye’deki birinci Denetim Merkezi’nin ERÜ’de kurulacağını söyledi.
Mehmet UZEL (KAYSERİ İGFA)
Kayseri Erciyesi Üniversitesi (ERÜ) Rektörü Prof. Dr. Mustafa Çalış, mevzu ile ilgili yaptığı açıklamada ERÜ olarak, “Yaklaşık 4 milyar Dolar bütçeli büyük bir deneye ERÜ olarak resmî iştirak gerçekleştirdiklerini” söyledi.
Rektör Çalış, “ABD’de bulunan ve dünyanın en büyük ikinci hızlandırıcı laboratuvarı olan Fermilab ile ikili işbirliği kapsamında, üniversitemiz araştırmacılarından Dr. Öğr. Üyesi Emrah Tıraş ve araştırma grubu memleketler arası ANNIE ve NOVA nötrino deneylerinde 2020 yılından beri çalışmalarını faal bir formda sürdürmektedirler. Geçtiğimiz günlerde ise Fermilab ve CERN laboratuvarlarının iştirakinde ABD de kurulan ve dünyanın en büyük Nötrino deneyi olan DUNE deneyine yaptığımız proje başvurusu kabul edildi ve bu 3-4 Milyar Dolar bütçeli büyük deneye Erciyes Üniversitesi olarak resmî iştiraki gerçekleştirmiş bulunmaktayız” dedi.
ABD’de Güç Bakanlığı (DOE) tarafından desteklenen, University of California, Berkeley de kurulan ve yeni dedektör teknolojileri Ar-Ge projesi olan EOS deneyine de resmi olarak katıldıklarının altını çizen Rektör Çalış, memleketler arası nötrino deneylerinin Türkiye’deki birinci denetim Merkezi’nin ERÜ’de kurulacağına dikkat çekti.
Rektör Çalış, şunları kaydetti: “Ülkemizde şimdi ticari üretimi olmayan, endüstriyel çalışmalardan sıhhat ve ömür bilimleri uygulama alanlarına kadar çok geniş kullanımı olan parçacık dedektör ve hızlandırıcı teknolojileri ile ilgili bilgi transferi bu iş birliği ile geliştirilmiş çalışmalar sayesinde ülkemize kazandırılmaya devam edecektir. Bu projelerde teknolojik kazanımların yanı sıra temel ve mühendislik bilimleri alanında nitelikli insan kaynağı yetiştirilmektedir. Üniversite olarak gerek geliştirilen dedektör teknolojileri sayesinde gerekse de bu araştırma altyapısında yetişen gençlerimiz vasıtasıyla ülkemizin yüksek teknoloji üreten ve ihraç eden bir ülke olma amaçlarına katkı sağlamaya devam edeceğiz. Geliştirilen bu iş birlikleri sayesinde üniversitemiz Araştırma Merkezleri ve Laboratuvarları binasında memleketler arası nötrino deneylerinin Türkiye’deki birinci denetim merkezi kurulmaktadır. Bu denetim merkezinin yanı sıra heyetimi devam eden dedektör Ar-Ge ile büyük data tahlil laboratuvarlarında milletlerarası deneylerin takibi ve büyük bilgi tahlilleri yapılarak ülkemize bilgi ve teknoloji transferi sağlanacaktır.”
Projede emeği geçenlere teşekkür eden Rektör Çalış, “Araştırmacımız Dr. Emrah Tıraş’a ve takımına; ülkemize ve üniversitemize yaptığı katkılar için teşekkür ederiz. Ayrıyeten Erciyes Üniversitemizin projesini kabul ederek; bu büyük tertipte yer almamızı sağlayan Fermilab ve Berkeley kurumlarına; DUNE ve EOS deneylerinin yöneticilerine de verdikleri dayanaklardan ötürü teşekkür ederiz” diye konuştu.
Rektör Çalış’ın akabinde kelam alan ERÜ Fen Fakültesi, Fizik Kısmı Öğretim Üyesi olan Dr. Emrah Tıraş da projeye dayanaklarından ötürü Rektör Prof. Dr. Mustafa Çalış ve ERÜ İdaresine teşekkür etti.
ERÜ’de kurulacak olan Nötrino Deneyinin Denetim Odası hakkında bilgiler veren Tıraş, kelamlarını şöyle sürdürdü: “Nötrino çalışmaları çok kıymetli zira nötrinolar kainatta en bol ölçüde bulunan kütleli parçacıklardır ve bugüne kadar bizim yüksek güç fiziği ve parçacık fiziğindeki başka parçacıklardan ayrılan özelliği şudur; kainattaki bütün atom altı parçacıkları ve dört temel kuvveti ve etkileşimlerini açıklayan Standart Modele uymayan parçacıklardır. Çok zayıf etkileşim yaptıkları için de kaynakları hakkında aslında bize çok önemli bilgi getirirler. Güneşteki nükleer yansımalar, yıldızlardaki nükleer yansımalar, süpernova patlamaları ve dünyadaki nükleer reaktörlerden global biçimde yayılan bu nötrinolar; hem reaktörlerin içerisinde gerçekleşen yansımalar hem de uzaydaki nükleer yansımalar hakkında bize önemli manada bilgi taşımaktadırlar. Bu nötrino parçacıklarının özelliklerini daha yeterli anlayabilmek ve bu nötrino parçacıklarının ilerleyen vakitlerde farklı alanlarda kullanılabilmeleri için şu anda yapmış olduğumuz milletlerarası işbirlikleri ile nötrino çalışmalarına devam ediyoruz.”
2020 yılının Kasım ayından bu yana dünyanın en büyük ikinci hızlandırıcı laboratuvarı olarak bilinen Fermilab’da bulunan milletlerarası ANNIE ve NOvA Nötrino deneylerinde faal araştırma kümesi olarak çalıştıklarına dikkat çeken Tıraş, şunları kaydetti:
“Geçtiğimiz günlerde de tekrar Fermilab’da CERN işbirliği ile kurulan DUNE Nötrino Deneyine olan proje teklifimiz kabul edildi ve şu anda Türkiye’den bu deneyin faal üyelerinden birisiyiz. Buna ek olarak ise University of California Berkeley’de kurulan EOS Deneyi’ne de resmi iştirak gerçekleştirdik. EOS deneyi gelecekte kurulması planlanan daha büyük çaplı (su bazlı sıvı sintilatör) nötrino deneylerinin bir ArGe projesi olup ABD Güç Bakanlığı tarafından desteklenmektedir. Şu anda üniversitemizde suramı devam eden Milletlerarası Nötrino Denetim Merkezimiz ve buna ek olarak Dedektör Ar-Ge ve Büyük Bilgi Tahlil Laboratuvarlarımız ile bu milletlerarası deneylerin hem 7/24 denetimlerini gerçekleştirebileceğiz hem de data tahlili ile simülasyon çalışmalarını üniversitemizde devam ettirebileceğiz. Bu yalnızca üniversitemizdeki temel bilim ve mühendislik araştırmacıları için değil, tıpkı vakitte Türkiye’nin farklı üniversitelerinden üniversitemize gelip bu araştırmalara iştirak sağlayacak ülkemiz araştırmacıları için de bir merkez olacaktır. Bundan ötürü hem lisans hem de lisansüstü öğrencilerin yazılım ve donanım alanlarında kendilerini geliştirmeleri ve memleketler arası deneylerde etkin bir biçimde yer almaları için kıymetli bir merkez haline gelecektir.”
