Araştırmalar gösteriyor ki, bilhassa gençlerde unsur kullanımına başlama yaşı 14’e kadar düştü. Unsur kullanım riski için en kıymetli dönemse ergenlik. Çocuklar, arkadaş tesiri ya da merak ederek unsur kullanımına başlayabiliyor, bunun birinci adımı da sigara oluyor. Üsküdar Üniversitesi NPİstanbul Nöropsikiyatri Hastanesi Amatem Uzmanı Dr. Onur Noyan, anne-babalardan çocuklarının davranışlarını bir dedektif üzere izlemelerini önerdi ve unsur kullananlarda görülen 10 işareti anlattı.
Madde bağımlılığı nedir?
Bağımlıların birçok, merak sebebi ve “bir seferden bir şey olmaz” niyeti ile husus kullanmaya başlarlar. Hiç kimse bağımlı olacağını düşünerek başlamaz. Her vakit unsur kullanımını denetim edeceklerine inanırlar. Orta sıra “keyif” almak için kullanım hedeflenir. Fakat bir mühlet sonra kullanım sıklaşır ve unsurun “keyif verici” tesirleri tecrübelenir. Kısa periyotta bir ziyanı hissedilmez. Lakin kullanım giderek sıklaşır ve daha evvel kullanılmış olan dozlar “keyif” vermez hale gelir. Daha yüksek dozlara muhtaçlık duyulur. Doz arttıkça her şey berbata sarfiyat. “Bu son kullanımım” diyerek kullanımlar sıklaşır. “Bir daha asla kullanmayacağım” halindeki telaffuzlar daima “son” kullanımı başlatır. Lakin o son kullanımlar hiç gelmez. “Ben bağımlı değilim, kendimi denetim ediyorum” dendiği anda, unsur arayışları, daha yüksek dozda unsur gereksinimi ile artık “bağımlılık” başlamış, iş işten geçmiştir. Uzun bir müddet sonra kişi unsurun olumsuz tesirlerini görmeye başlar.
Madde bağımlılığından nasıl kurtulunur?
Maddeyi bırakma dileği ve bunu becerebileceğine karşı inancı kaybolur ve kişi kendisini güçsüz hisseder. Bırakacağım ancak “Bu meret bırakılmaz ki” niyeti ile hem bırakmak ister hem de kullanıma devam eder. Bu periyotta algılanan ziyanlar artarsa şahısta husus kullanımından kurtulma isteği doğabilir. Maddeyi bırakma isteği, maddeyi alma hissinden daha kuvvetli olduğu için kişinin bu basamakta desteklenmesi ve umut verilmesi onun “becerebilirim” inancını dayanaklar. Tedavinin bu periyotta çok büyük tesiri olur. Sonunda bir mühlet bırakılır. Olumsuz durumlar unutulur. Keyif verici tesirleri ise daima akıldadır. Her şey yolunda giderken ansızın “Ben kendimi denetim edebiliyorum, bir seferden bir şey olmaz” niyeti ile tekrar kullanım olur ve kısır döngü başlar.
Madde bağımlılığı hangi yaşlarda başlıyor?
Araştırmalarda bağımlılık yapan hususa başlama yaşının ortalama 14 olduğu görülüyor, bu nedenle ergenlik devrinin unsur kullanımı açısından en riskli periyot. Ailelerin çocuklarındaki bağımlılığı fakat ziyanlarının büyük oranda başladığı 2 yıl sonra fark edebiliyor. Ailelerin çocukları çok yeterli gözlemlemeleri gerekiyor. 2 yıllık mühlet içerisinde yapılacak müdahalelerle tahminen de ergeni husus kullanımından uzaklaştıracaklar. Bu sebeple ergenlerdeki değişiklikleri âlâ takip etmek değerli.
Madde bağımlığından şüphelenen anne ve babalar nasıl davranmalı?
Çocuğunuzun son günlerde değişen birçok davranışı varsa ve unsur kullandığından şüphelenmeye başladıysanız dikkatli olmalısınız. Haksız yere onu suçlamamak, dikkatli davranmak gerekiyor. Bu periyotta en erken yapılması gereken davranış ergenle sağlıklı bağlantı kurmaya çalışmak. Öğretmenlerine, arkadaşlarına yakın etrafındaki bireylere danışarak müşahedelerini sorabilirsiniz. Var olmayan bir durum ihtimaline karşı çok dikkatli davranmalısınız. Bağlantısı arttırmak için teşebbüslerde bulunmak, husus ya da alkol kullanımıyla ilgili sağlıklı bilgiler edinmesini sağlamak, farkında olmadan yapılabilecek özendirici konuşmalardan kaçınmak, çocuğunuzun ilgi alanları hakkında bilgi sahibi olmak ve bu alanlarda kendisiyle ortak paylaşımlarda bulunmak yarar sağlayacaktır.
Bu periyotta siz çocuğunuzla alkol/madde/sigara hakkında konuşmaktan kaçınırsanız, öbürleri sizden evvel konuşup yanlış bilgilendirebilir. Kısa ve kolay iletiler vermek her vakit tesirlidir. Değerli olan yaşına ve beklentisine uygun bilgi vermektir. Meraklandıracak, ilgi çekecek biçimde anlatmaktan kaçınmalısınız. Çocuklarımıza küçük yaşlardan itibaren kendilerini, vücutlarını müdafaayı ve riskli durumlarda hayır demenin gerektiğini öğretmeliyiz.
Madde kullanan ergenlerde hangi işaretler görülebilir?
1- Husus kullanmaya başlayan şahıslarda birinci olarak etraflarında yaptıkları değişiklikler görülür. Eski arkadaşların yerini yeni arkadaşlar alır. Unsura daha rahat ulaşım sağlayabilecek şahıslarla yakınlaşır, eski arkadaşları ile görüşmez.
2- His durumu çok çabuk değişiyorsa çok dikkatli olunmalı. Bu müddet içerisinde bazen çok sevinçli bazen de çok öfkeli, huzursuz, keyifsiz olabilir.
3- Ders durumunda ani değişiklikler olur. Notları düşmeye başlar, okula devamsızlık görülür.
4- Meskende tek başına kalmak istiyorsa ya da arkadaşları ile birlikte dışarıda nerede olduğunu söylemeden buluşmaya başladıysa dikkat.
5- Ailesi ile olan münasebetleri mümkün olduğunca aralıklı tutmaya başlar. Meskende daha az vakit geçirmek ister ki ailesiyle çatışmasın.
6- Kılık-kıyafet ya da görünür bir şey almadığı halde, fazla para harcamaya başlar.
7- Ferdî bakımı azalmıştır. Giysisine dikkat etmez. Gözleri kızarır, şişer, bedeninde değişiklikler başlar.
8- Sonluluk, gerginlik, kişilerarası münasebetlerde sıkıntılar yaşar, dalgınlık, dikkatsizlik başlar.
9- İçine kapanır. Uyku nizamı değişir. Ya çok uyur ya da çok az uykuya muhtaçlık duyar.
10- Psikolojisinde karamsarlık, ümitsizlik ya da inançsızlık üzere his durumları olabilir.
